La vora del "Rai de Pedra”. De l'euroentusiasme a l'escepticisme moderat als llibres de text d'Història portuguesos (2000-2020)

Autors/ores

Resum

Aquest article es proposa estudiar com es presenten els temes relacionats amb la Comunitat Econòmica Europea/Unió Europea (CEE/UE) als llibres de text portuguesos d'Història de grau 9 (3r d'ESO). L'enfocament metodològic és principalment qualitatiu, basat en l'anàlisi del contingut de deu llibres de text, però també s'inclouen algunes dades quantitatives, per a determinar la importància donada al procés de construcció de la CEE/UE i a la integració de Portugal. Així, es pot concloure que, tot i que els llibres de text d'història contenen alguna informació sobre el procés de construcció política, les institucions, les polítiques econòmiques i socials, així com els avantatges i desavantatges de la integració de Portugal, la presenten principalment en una perspectiva lineal, sense donar prioritat al desenvolupament del pensament crític dels alumnes. El present estudi també assenyala un predomini dels continguts relacionats amb la ciutadania nacional, mentre que la ciutadania europea presentada als alumnes de manera breu i normativa. És la nostra intenció en un futur pròxim ampliar aquest tema, amb un estudi comparatiu entre Portugal i Espanya, tancant així el Rai de pedra.

Paraules clau

Portugal, Història Contemporània, educació, llibres de text, Unió Europea, Percepcions de la UE

Referències

AICHHOLZER, Julian; KRITZINGER, Sylvia, and PLESCIA, Carolina, “National identity profiles and support for the European Union”, European Union Politics, 22 (2) (2021), https://doi.org/10.1177/1465116520980068.

AKTAR, Cengiz, “European Union and Turkey: why it failed? What is next?”, in AKAT, Asaf Savaş, and GÜRSEL, Seyfettin (ed.), Turkish Economy at the Crossroads: facing the challenges ahead, Singapore, World Scientific Publishing, 2020, https://doi.org/10.1142/9789811214899_0008.

ALVES, Eliseu, et al., História 9, Porto, Porto Editora, 2000.

AMARAL, Cláudia; ALVES, Bárbara, and TADEU, Tiago, Missão: História 9 - 9.º Ano, Porto, Porto Editora, 2020.

Aprendizagens Essenciais. Articulação com o perfil dos alunos. 3.º Ciclo do Ensino Básico. História. 9.º ano de escolaridade, Lisboa, Ministério da Educação, 2018.

BANÚS, Enrique, “Educate European identity?”, Journal of Social Science Education, 6 (2007).

BARDIN, Laurence, L’analyse de contenu, Paris, Presses Universitaires de France, 2013, https://doi.org/10.3917/puf.bard.2013.01.

BARREIRA, Aníbal and MOREIRA, Mendes, Páginas do Tempo 9, Porto, Edições Asa, 2003.

BORGES, Liliana, “Inquestionável e longínqua. Assim é a União Europeia nos manuais escolares portugueses”, Público, 19-3-2019.

BRENNETOT, Arnaud, “Europe representations in textbooks”, in BEAUGUITTE, Laurent (ed.), EuroBroadMap Working Papers, Paris, CNRS, 2011.

CAETANO, Andreia et al., “Construindo cidadania europeia: impactos de uma intervenção com jovens em escolas portuguesas”, Revista Educação Sociedade e Culturas, 49 (2016).

CARVALHO, Rómulo de, História do Ensino em Portugal. Desde a Fundação da Nacionalidade até ao fim do Regime de Salazar-Caetano, Lisboa, Fundação Calouste Gulbenkian, 1996.

CHOPPIN, Alain, “O historiador e o livro escolar”, History of Education Journal, vol. 6 (11) (2002).

CIGALES, Marcelo, and OLIVEIRA, Amurabi, “Aspectos Metodológicos na Análise de Manuais Escolares: uma perspectiva relacional”, Revista Brasileira de História da Educação, 20 (2020), https://doi.org/10.4025/rbhe.v19.2019.e099.

CIRNE, Joana, and HENRIQUES, Marília, Viagem na História 9 - 9.º Ano, Lisboa, Areal Editores, 2020.

COHEN, Louis, MANION, Lawrence, and MORRISSON, Keith, Research Methods in Education, London, and New York, Routledge/Falmer, 2001.

CRISANTO, Natércia; SIMÕES, Isabel, and MENDES, José Amado, Olhar a História 9, Porto, Porto Editora, 2005.

DINIZ, Maria Emília; TAVARES, Adérito, and CALDEIRA, Arlindo, História Nove, Lisboa, Lisboa Editores, 2004.

DINIZ, Maria Emília; TAVARES, Adérito; CALDEIRA, Arlindo, and HENRIQUES, Raquel, História Nove - 9.º Ano, Lisboa, Raiz Editora | Lisboa Editora, 2020.

ELMERSJÖ, Henrik Aström, “The Meaning and Use of “Europe” in Swedish History Textbooks, 1910–2008”, Education Inquiry, 2 (1) (2011), https://doi.org/10.3402/edui.v2i1.21962.

FUCHS, Eckhardt, and SAMMLER, Steffen, Textbooks between tradition and innovation. A journey through the history of the Georg Eckert Institute, Braunschweig, Georg Eckert Institute – Leibniz Institute for International Textbook Research, 2016.

GAGO, Marília, Consciência Histórica e Narrativa na Aula de História. Conceções de Professores, Porto, CITCEM | Edições Afrontamento, 2018.

GENTILE, Gianni, RONGA, Luigi, and ROSSI, Anna, L’Erodoto. Il Novecento e l’inizio del XXI secolo. Corso di storia per il secondo biennio e il quinto anno, Brescia, Editrice La Scuola, 2012.

GUERRA, Maria Luísa, História 9, Porto, Porto Editora, 1984.

HENGGLER, Ana, “O Ensino da História de Portugal: um Estudo Comparativo”, Boletim O Ensino da História, III series, 18 (2000).

HERLIHY, John G., The Textbook controversy: issues, aspects, and perspectives, Praeger, Westport, 1992.

JUSTINO, José David (dir.), Lei de Bases do Sistema Educativo: balanço e prospetiva, vol. I, Lisboa, Conselho Nacional de Educação, 2017.

KEATING, Avril, and JANMAT, Jan Germen, “Education Through Citizenship at School: Do School Activities Have a Lasting Impact on Youth Political Engagement”, Parliamentary Affairs, 69, 2 (2016), p. 409, https://doi.org/10.1093/pa/gsv017.

KIRA, Ernest and BUKAGILE, Godfry, “Relevance and Quality of Textbooks Used in Primary Education in Tanzania: A Case of Social Studies Textbooks”, Contemporary Education Dialogue, 18 (1) (2020), https://doi.org/10.1177/0973184920962702.

LAGARTIXA, Custódio, et al., Hora H 9 - História - 9.º Ano, Lisboa, Raiz Editora | Lisboa Editora, 2020.

MAIA, Cristina; RIBEIRO, Cláudia Pinto, and AFONSO, Isabel, Novo Viva a História! - 9.º Ano, Porto, Porto Editora, 2020.

MATEUS, Joana NUNES, “Ninguém sabe dos fundos europeus”, Exame, November 1, 2015, https://www.compete2020.gov.pt/admin/images/Artigo-Exame-29-10-2015.pdf.

MATOS, Sérgio CAMPOS, “O manual de história como lugar de memória”, Boletim O Estudo da História, III series, 7, 8 and 9 (1988-1989).

MORGAN, Katalin Eszter, and HENNING, Elizabeth, “Designing a Tool for History Textbook Analysis”, Forum Qualitative Sozialforschung/Forum Qualitative Social Research, 14 (1) (2013), art. 7.

NEVES, José, 1998. Portugal, uma retrospectiva, TAVARES, Rui (dir.), vol. 2, Lisboa, Público & Tinta-da-China, 2019.

NEVES, Pedro Almiro, et al., Novo Clube de História 9, parte 2, Porto, Porto Editora, 2004.

NUNES, Milton, “Mais olhos que bazuca”, Público, 24-2-2021.

NUSSBAUM, Martha, Not for profit. Why democracy needs the Humanities, Princeton, Princeton University Press, 2010.

OLIVEIRA, Ana Rodrigues et al., O Fio da História 9.º, Lisboa, Leya, 2020.

OLIVEIRA, Ana Rodrigues; CANTANHEDE, Francisco, and MENDONÇA, Maria Olávia, História: 9.º ano, Cacém, Texto Editores, 2003.

PEREIRA, Cleia Demétrio; MENDES, Geovana Lunardi, and PACHECO, José Augusto, “Políticas de inclusão escolar e decisões curriculares: justiça curricular na escolarização de alunos com deficiência”, in MENDES, Geovana Lunardi; PLETSCH, Márcia Denise and HOSTINS, Regina Célia Linhares (orgs.), Educação Especial e/na Educação Básica: entre especificidades e indissociabilidades, São Paulo, Junqueira & Marin Editores, 2019.

PIEDADE, Filipe, et al., “Learning About the European Union in Times of Crisis: Portuguese Textbooks’ Normative Visions of European Citizenship”, Journal of Social Science Education, 17 (2) (2018).

PINGEL, Falk, UNESCO Guidebook on Textbook Research and Textbook Revision (2 ed.), Paris/Braunschweig, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization | Georg Eckert lnstitute for lnternational Textbook Research, 2010.

PINGEL, Falk (coord.), Representations of 20th Century. Europe in History Textbooks, Strasbourg, Council of Europe Publishing, 2000.

Organização Curricular e Programa de História. 3.º Ciclo do Ensino Básico (3 ed.), vol. II, Lisboa, Departamento da Educação Básica | Instituto Nacional Casa da Moeda, 1994.

RADAELLI, Claudio “The Europeanization of Public Policy”, in FEATHSTONE, Kevin, and RADAELLI Claudio (coords.), The Politics of Europeanization, Oxford, Oxford University Press, 2003, https://doi.org/10.1093/0199252092.003.0002.

REIS, A. do Carmo, História 3.º Ano do Liceu, Lisboa, Edições Asa, 1975.

RIBEIRO, Ana Isabel; NUNES, João Paulo Avelãs, and CUNHA, José Pedro Paiva da, Metas Curriculares de História. 3.º Ciclo do Ensino Básico, Lisboa, Ministério da Educação e da Ciência, 2013.

RODRIGUES, António SIMÕES, “Um manual de História da Europa. A construção de uma utopia?”, Estudos do Século XX, Europa-Utopia/Europa-Realidade, 2 (2002).

RODRÍGUEZ PÉREZ, Raimundo, and SOLÉ, Glória, “Los manuales escolares de Historia de España y Portugal. Reflexiones sobre su uso en educación primaria y secundaria”, Arbor, vol. 194, n. 788 (2018), https://doi.org/10.3989/arbor.2018.788n2004.

ROSSA, Walter, “Stone Raft: allegory on the spread of European urbanistics in Early Modern times”, Joelho. Revista de Cultura Arquitetónica, 6 (2015), https://doi.org/10.14195/1647-8681_6_18.

SANTOS, Luís Filipe, and PEDROSO, José Vítor (coord.), Referencial Dimensão Europeia da Educação para a Educação Pré-Escolar, o Ensino Básico e o Ensino Secundário, Lisboa, Ministério da Educação – Direção-Geral da Educação, 2016.

SARAMAGO, José, A Jangada de Pedra, Lisboa, Caminho, 1986.

SERRANO, Clara Isabel, and NETO, Sérgio, “De Clio a Cassandra. Perceções da União Europeia nos Manuais de História Portugueses”, Revista de História das Ideias, 40 (2) (2022), https://doi.org/10.14195/2183-8925_40_14.

SCHISSLER, Hanna, “Limitations and Priorities for International Social Studies Textbook Research”, The International Journal of Social Education, 4 (1989-1990).

SOLÉ, Glória, “A História nos Manuais Escolares do Ensino Primário em Portugal: representações sociais e a construção de identidade(s)”, Historia y Memoria de la Educación, 6 (2017), https://doi.org/10.5944/hme.6.2017.17128.

SOUSA, Teresa de, and GASPAR, Carlos, “Portugal, a União Europeia e a Crise”, Relações Internacionais, 48 (2015).

ŠUICA, Dubravka, “The Conference on the Future of Europe: ‘we wanted to listen to citizens’”, Euronews, 25 January 2022, https://www.euronews.com/2022/01/25/the-conference-on-the-future-of-europe-we-wanted-to-listen-to-citizens.

TEIXEIRA, Nuno S., “Portugal e a Integração Europeia, 1974-2015: uma introdução histórica”, in idem, and PINTO, António C. (orgs.), A Europeização da Democracia Portuguesa, Lisboa, Imprensa de Ciências Sociais, 2017.

VALLS MONTÉS, Rafael, Historiografía escolar española: siglos XIX-XXI, Madrid, UNED Ediciones, 2012.

VINK, Maarten, “Conclusão: europeização e democratização em Portugal – brothers-in-arms ou frères ennemis?”, in TEIXEIRA and PINTO, A Europeização da Democracia Portuguesa.

WAGER, Danielle Renee, A Textbook Analysis: A Case Study of Changes in History Textbooks Based on the Revolutionary War, 2014 https://scholarworks.gvsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1704&context=theses.

Biografies de l'autor/a

Sérgio Neto, Universidade de Coimbra

Categoria professional: Assistent de Recerca del Centro de Estudos de la Universidade de Coimbra (CEIS20 – UC) | Professor assistent de la Facultat de Lletres de la Universidade de Coimbra (FLUC)

Centre de treball: Centro de Estudos Interdisciplinarios de la Universidade de Coimbra (CEIS20 – UC)

 Algunes obres publicades els últims deu anys:

  • NETO, S. – “El vértice del Atlántico. Cabo Verde en la creación literaria de Augusto Casimiro”, Revista de História, n.º 182, vol. 40 (2022), DOI: https://doi.org/10.11606/issn.2316-9141.rh.2022.185723.
  • NETO, S. – “Faith, Redemption and Saudade. Civil religion and the Sacred in Portuguese Theatre on the First World War”, First World War Studies, Vol. 12, Issue 2 (2021), DOI: https://doi.org/10.1080/19475020.2022.2049840.
  • NETO, S., “Una historia trágico-telúrica. Miguel Torga y la Guerra Civil Española”, Rubrica Contemporanea, IX, n.º 17, 2020, https://doi.org/10.5565/rev/rubrica.187
  • NETO, S.,De Minho a Mandovi: Un estudio del pensamiento colonial de Norton de Matos, Coimbra, Premsas da Universidade de Coimbra, 2016.

Clara Serrano, Centro de Estudios Interdisciplinarios de la Universidad de Coímbra (CEIS20 – UC)

Categoria professional: Professora assistent de la Facultat de Lletres de la Universidade de Coimbra (FLUC)

Centre de treball: Centro de Estudos Interdisciplinarios de la Universidade de Coimbra (CEIS20 – UC)

 Algunes obres publicades els últims deu anys:

  • SERRANO, C. – “Los Congresos de la Prensa Latina”, en Límites y umbrales. Contribuciones a la reflexión sobre la sociedad compleja. Coímbra, Prensas da Universidade de Coimbra, 2021, DOI: https://doi.org/10.14195/978-989-26-2066-4.
  • SERRANO, C. et al.,Gente e ideas en tránsito: Caminos e imágenes, Coímbra, Prensas da Universidade de Coimbra, 2017, DOI: https://doi.org/10.14195/978-989-26-1362-8.
  • SERRANO, C.,“El arte de hablar y el arte de callar”. Augusto de Castro , Periodismo y Diplomacia, Coímbra, Prensas da Universidade de Coimbra, 2017, DOI: https://doi.org/10.14195/978-989-26-1158-7.

Publicades

08-05-2023

Descàrregues