"Galiza, deixa Castela e vem a nós!" ¿Un ejemplo de irredentismo portugués?

Autores/as

  • Ramón Villares Paz

Resumen

El artículo analiza las relaciones entre Portugal y Galicia, durante las primeras décadas de siglo XX, como un posible ejemplo de irredentismo, que sustituye al iberismo del siglo XIX. La conclusión es que irredentismo portugués y reintegracionismo gallego fueron débiles y no estuvieron acompañados de una acción política e institucional comparable al de otras regiones europeas, especialmente las del norte del Mar Adriático.

Palabras clave

iberismo, irredentismo, nacionalismo, Portugal, Galicia

Citas

Aguia, A, 1912.

Antón CAPELÁN, “António Sérgio no Instituto de Estudios Portugueses da Universidade de Santiago”, en ídem, Contra A Casa da Troia, Santiago de Compostela, Edicións Laiovento, 1994.

BAUER, Otto, La cuestión de las nacionalidades y la socialdemocracia, Akal, Madrid, 2020 [1907], ed. de Máiz, Ramón.

CAMEIRÂO, Lurdes, Epistolário espanhol de Teixeira de Pascoaes (Cartas de intelectuais espanhóis a Teixeira de Pascoaes), Lisboa, Assírio e Alvim, 2010.

CAMPOS MATOS, Sérgio, Iberismos. Naçâo e transnaçâo, Portugal e Espanha c.1807-c.1931, Coimbra, Imprensa da Universidade de Coimbra, 2017.

CATARUZZA, Marina, L’Italia e il confine orientale 1886-2006, Bolonia, Il Mulino, 2007.

CRAINZ, Guido, Il dolore e l’esilio. L’Istria e le memorie divise d’Europa, Roma, Donzelli Editore, 2005

FEIJÓ, António, Cartas a Luís de Magalhâes, 2 vols., Lisboa, Bertrand, 2004.

FREIRE, Ana María, “Emilia Pardo Bazán, Portugal y la literatura portuguesa (con cartas inéditas de la escritora a Teófilo Braga y José Ramalho Ortigâo)”, en La literatura española del siglo XIX y las literaturas europeas. Sociedad de Literatura Española del Siglo XIX, V Coloquio (Barcelona, 22-24 de octubre de 2008), Barcelona, PPU, 2011.

FUENTES, Maximiliano, España en la primera guerra mundial. Una movilización cultural, Madrid, Akal, 2014.

FUNDAÇÃO MÁRIO SOARES/DBG-Documentos Bernardino Machado, en http://hdl.handle.net/11002/fms_dc_109979.

HARRINGTON, Thomas, “Risco y Portugal: contactos anteriores a la época de Teoría do nazonalismo galego y la revista Nós”, Revista de lenguas y literaturas catalana, gallega y vasca, 7 (2010), https://doi.org/10.5944/rllcgv.vol.7.2000.5816.

HARRINGTON, Thomas, “The hidden history of tripartite Iberianism”, en CABO, Fernando; ABUIN, Anxo, y DOMINGUEZ, César (eds.), A comparative history of literatures in the Iberian Peninsula, vol.1, Amsterdam, John Benjamins Publishing Company, 2010, https://doi.org/10.1075/chlel.xxiv.04har.

MADEIROS, António, “Discurso nacionalista e imagens de Portugal na Galiza”, en PAZOS-JUSTO, Carlos; BOTANA VILAR, M. Jesús, y ANDRÉ, Gabriel (eds.), Galiza e(m) Nós. Estudos para a compreensâo do relacionamento cultural galego-português, Vilanova de Famalicâo, Húmus, 2021.

MARAGALL, Juan, y UNAMUNO, Miguel de, Epistolario y escritos complementarios, prólogo de Pedro LAÍN ENTRALGO, Pedro, y epílogo de RIDRUEJO, Dionisio, Madrid, Seminarios y Ediciones, 1971.

MONZALI, Luciano, Irredentismo in Dalmazia, 1886-1925, Roma, Bontempelli, 2015.

MONZALI, Luciano, Italiani di Dalmazia, 1914-1924, Florencia, Le Lettere, 2007.

MURGUÍA, Manuel, El regionalismo gallego: ligeras observaciones por Manuel Murguía al discurso leído por el señor D. Antonio Sánchez Moguel en su recepción en la Real Academia de la Historia de Madrid el 8 de diciembre de 1888, La Habana, Imp. “La Universal”, 1889.

Nosa Terra, A, 1917, 1919, 1920 y 1921.

NÚÑEZ SEIXAS, Xosé-Manoel (ed.), The First World War and The Nationality question in Europe. Global Impact and Local Dynamics, Leiden/Boston, Brill, 2021.

NÚÑEZ SEIXAS, Xosé-Manoel, Entre Ginebra y Berlín. La cuestión de las minorías nacionales y la política internacional en Europa 1914-1939, Madrid, Akal, 2001.

NÚÑEZ SEIXAS, Xosé-Manuel, Internacionalitzant el nacionalisme. El catalanisme polític i la qüestió de les minories nacionals a Europa (1914-1939), Catarroja, Afers, 2010.

PARDO BAZÁN, Emilia, “Eça de Queiroz”, en La vida contemporánea, Madrid, Novelas y Cuentos, 1972, [1º de 1900, Madrid].

PARDO BAZÁN, Emilia, De mi tierra, Vigo, Edicións Xerais de Galicia, 1984, pp. 26-27 [1ª de 1888].

PAZOS-JUSTO, Carlos, Alfredo Guisado. Xente d’a Aldea e outros textos das orixes, Ponteareas, Concello de Ponteareas/Deputación de Pontevedra, 2021.

PEREIRA, Juan Manuel, Los países del Extremo Oriente, Madrid, Gaspar Editores, 1883.

PÉREZ BALLESTEROS, José, Cancionero Popular Gallego, prefacio de Teófilo Braga, Buenos Aires, Editorial Emecé, 1942 [1º de Madrid, 1886].

PESSOA, Fernando, Ibéria. Introduçâo a um imperialismo futuro, ed. de Lisboa, Atica Prosa, 2012.

PETRI, Rolf, “Frontiera”, Qualestoria, XXXVIII/1 (2010).

PLA, Josep, Direcció Lisboa, en Obra Completa, vol. XXVIII, Barcelona, Ediciones Destino, 1975.

Ramón VILLARES, “Andar por fóra. A experiencia de Nós”, en ídem, Cultura e Política na Galicia do século XX, Vigo, Galaxia, 2021.

Ramón VILLARES, “O nacionalismo galego no contexto da Grande Guerra: “regaleguizar” e internacionalizar”, Ler História, 73 (2018), pp. 217-240, https://doi.org/10.4000/lerhistoria.4382.

RAMOS, Rui, A segunda fundaçâo, vol. VI de José Mattoso (dir.), Historia de Portugal, Lisboa, Círculo de Leitores, 1994.

REVELLES, Jesús, “Estelrich a Galícia. Els contactes peninsulars de la mà dreta de Francesc Cambó”, en RLLCGV, XIX (2014), https://doi.org/10.5944/rllcgv.vol.19.2014.13760.

RIBERA I ROVIRA, Ignasi, Portugal y Galicia Nación. Identidad étnica, histórica, literaria, filológica y artística, Barcelona, R. Tobella impresor, 1911.

RIQUER I PERMANYER, Borja de, Alfonso XIII y Cambó. La monarquía y el catalanismo político, Barcelona, RBA editores, 2013.

ROCHA RELVAS, Susana, “Portuguese-Catalan Intellectual Networks in Inter-War Period. Interconnections between Noucentisme and Renascença Portuguesa”, en GANT, Mark (ed.), Revisiting Centres and Peripheries in Iberian Studies: Culture, History and Socioeconomic Change, Cambridge, Scholars Publishing, 2019, p. 257.

SÁNCHEZ ROMÁN, José Antonio, La Sociedad de Naciones y la reinvención del imperialismo liberal, Madrid, Marcial Pons, 2021.

SOEIRO, Teresa, “A Semana Cultural Galega no Porto”, en PAZOS-JUSTO, BOTANA y ANDRÉ, Galiza e(m) Nós.

TEIXEIRA, Nuno SEVERIANO, “Portugal na “Grande Guerra” 1914-1918: as raçôes da entrada e os problemas de conduta”, en ídem, (coord.), Portugal e a guerra. História das intervençôes militares portuguesas nos grandes conflitos mundiais (sécs. XIX XX), Lisboa, Colibrí, 1998.

UCELAY DA CAL, Enric, El imperialismo catalán. Prat de la Riba, Cambó, D’Ors y la conquista moral de España, Barcelona, Edhasa, 2003.

Vanguardia. La, 1917.

Victor MARTINEZ-GIL, El naixement de l’iberisme catalanista, Barcelona, Curial, 1997.

VILLARES, Ramón, Galiza, terra irmá de Portugal, Lisboa, Fundaçâo Francisco Manuel dos Santos, 2022.

Biografía del autor/a

Ramón Villares Paz

Ramón Villares Paz (Cazás-Xermade, 1951) es catedrático de Historia Contemporánea de la Universidade de Santiago de Compostela desde 1987. Director del Departamento de Historia Contemporánea (1983-1986), decano de la Facultade de Xeografia e Historia (1986-1990) y rector magnifico de la Universidade de Santiago (1990-1994), miembro fundador y presidente de la Asociación de Historia Contemporánea (1996-2002) y director en Galicia de la Universidad Internacional Menendez Pelayo, UIMP (1997-2005). También es miembro numerario de la Real Academia Galega e investigador honorario del Instituto de Ciências Sociais (U. Lisboa) (desde 2011). Miembro del Consejo Editorial de Marcial Pons, Ediciones de Historia, y miembro del Consejo Asesor de revistas como Historia Social, Ler História, Análise Social, Ayer, revista de Historia contemporánea. Pertenece a los patronatos del Museo do Pobo Galego, de la Fundación Luis Seoane, de la Fundación Otero Pedrayo y de la Fundación Juana de Vega. Fue presidente del Consello da Cultura Galega desde 2006 a 2019.
Sus líneas de investigación son historia agraria, politización campesina, historiografía, estudios culturales, historia de las migraciones y del exilio.

Publicado

20-12-2022

Descargas