Emprenedoria memorialística
La museïtzació de la Guerra Colonial portuguesa
Resum
L'article aborda el treball de memòria desenvolupat per comunitats d'excombatents portuguesos, centrant-se en la museïtzació de la guerra colonial portuguesa (1961-1974). Examinant com es representen el conflicte i els soldats que hi van servir als espais dels museus de Portugal, es reflexiona sobre la manera com les associacions de veterans i els agents de la memòria utilitzen aquest dispositiu per establir determinades representacions i missatges sobre aquest passat històric i construir comunitats basades en mnemotècniques. sobre identitats grupals i cultures commemoratives homogènies. La musealització és un dels vectors de l'empresa memorial promoguda per aquests actors, a través de la qual pretenen donar visibilitat pública i ennoblir la memòria de la Guerra Colonial i dels antics combatents. Actuant individualment o en associació, molts es van veure impulsats per la manca de memòria pública sobre el conflicte que diuen existir i el que consideren un reconeixement públic insuficient al servei que van prestar al país. Centrant-me en l'aspecte memorialista de les exposicions, argumentaré que la musealització és una eina per a les polítiques de record i reconeixement que estableixen, a través de les quals es demanen mesures de reparació simbòlica i material, es reforcen els llaços d'aquestes comunitats mnemotècniques i es fa un reconeixement públic. buscat, conscienciar la societat sobre la història i les necessitats dels veterans.
Paraules clau
comunitats mnemotècniques, associacions de veterans, polítiques de memòria, memorització, re-coneixementReferències
Afonso, Aniceto & Gomes, Carlos de Matos (2019), “Prisioneiros na Guerra Colonial”, in Pedro Aires Oliveira (ed.), Prisioneiros de Guerras: Experiências de Cativeiro No Século XX, 1a. edição, Lisboa, Tinta da China, pp. 263-280.
Antunes, Maria José Lobo (2015), Regressos quase perfeitos: memórias da guerra em Angola, 1a. edição, Lisboa, Tinta-da-China.
Ashplant, Timothy G., Graham Dawson & Michael Roper (2009), “The politics of war and commemoration: contexts, structures and dynamics”, in Timothy G. Ashplant, Graham Dawson & Michael Roper (eds.), Commemorating War: The Politics of Memory, Memory and Narrative Series, New Brunswick, NJ, Transaction Publishers, pp. 3-85.
Associação dos deficientes das Forças Armadas (2017), Deficientes das Forças Armadas. A geração da rutura. Guerra colonial, 25 de abril, reintegração social, Lisboa, Edições Parsifal.
Bell, Duncan (2008), “Agonistic Democracy and the Politics of Memory”, Constellations, 15, 1, pp. 148-166, <https://doi.org/10.1111/j.1467-8675.2008.00478.x>.
Ben-Ze’ev, Efrat & Lomsky-Feder, Edna (2020), “Remaking generational memory: practices of de-canonisation at historical museums”, International Journal of Heritage Studies, 26, 11, pp. 1077-1091, <https://doi.org/10.1080/13527258.2020.1746918>.
Bueno, Natália & Martins, Bruno Sena (2023), “The liberation struggle and the politics of heroism in Mozambique”, in Miguel Cardina (ed.), The Portuguese Colonial War and the African Liberation Struggles, 1st edition, London, Routledge, pp. 47-60, <https://doi.org/10.4324/9781003396925-4>.
Caiado, André (2023), “Monuments to the colonial war in Portugal”, in Miguel Cardina (ed.), The Portuguese Colonial War and the African Liberation Struggles, 1st edition, London, Routledge, pp. 76-93, <https://doi.org/10.4324/9781003396925-6>.
Caiado, André (2022), “The Representation of “Difficult Pasts” in Military Museums: The Portuguese Colonial War in the Portuguese Armed Forces Museums”, Museum Worlds, 10, 1, pp. 61-77, <https://doi.org/10.3167/armw.2022.100106>.
Cameron, Duncan (1971), “The Museum, a Temple or the Forum”, Curator, 14, 1, pp. 11-23.
Campos, Ângela (2017), An Oral History of the Portuguese Colonial War, Cham, Springer International Publishing, <https://doi.org/10.1007/978-3-319-46194-6>.
Cardina, Miguel (2020), “O passado colonial: do trajeto histórico às configurações da memória”, in Fernando Rosas, Francisco Louçã, João Teixeira Lopes, Andrea Peniche, Luís Trindade & Miguel Cardina (eds.), O Século XX Português, Lisboa, Tinta-da-China, pp. 357-411.
Cardina, Miguel & Martins, Bruno Sena (2019), “Memorias cruzadas de la guerra colonial portuguesa y las luchas de liberación africanas: del Imperio a los Estados poscoloniales”, ENDOXA, 44, p. 113-134, <https://doi.org/10.5944/endoxa.44.2019.24347>.
Cercel, Cristian (2018), “The Military History Museum in Dresden: Between Forum and Temple”, History and Memory, 30, 1, p. 3-39, <https://doi.org/10.2979/histmemo.30.1.02>.
Ferreira, Verónica (2023), “The past is (not) another country”, in Miguel Cardina (ed.), The Portuguese Colonial War and the African Liberation Struggles, 1st edition, London, Routledge, pp. 130-144, <https://doi.org/10.4324/9781003396925-9>.
Loff, Manuel (2015), “Estado, democracia e memória: política públicas da memória da ditadura portuguesa (1974-2014)”, in Manuel Loff, Luciana Soutelo & Filipe Piedade (coord.), Ditaduras e Revolução. Democracia e Políticas da Memória, Coimbra, Almedina, pp. 23-143.
Martins, Bruno Sena (2016), “Corpos-memórias da Guerra Colonial: os Deficientes das Forças Armadas e o «restolhar de asas no telhado»”, in António Sousa Ribeiro & Margarida Calafate Ribeiro (eds.), Geometrias da Memória: configurações pós-coloniais, Afrontamento, pp. 305-325, < https://hdl.handle.net/10316/48396 >.
Martins, Bruno Sena (2015), “Violência colonial e testemunho: Para uma memória pós-abissal”, Revista Crítica de Ciências Sociais, 106, pp. 105-126.
Martins, Vasco (2021), “Hegemony, Resistance and Gradations of Memory: The Politics of Remembering Angola’s Liberation Struggle”, History and Memory, 33, 2, p. 80, <https://doi.org/10.2979/histmemo.33.2.04>.
Maurício, Jorge (1994), “A Guerra Colonial, os Deficientes das Forças Armadas e a ADFA”, Vértice, 58, pp. 25-27.
Morais, Carlos (1995), A Queda da Índia Portuguesa. Crónica da Invasão e do Cativeiro, Lisboa, Editorial Estampa.
Ribeiro, António Sousa (2015), “Memória”, in Walter Rossa & Margarida Calafate Ribeiro (eds.), Patrimónios de influência portuguesa: modos de olhar, Coimbra, Imprensa da Universidade de Coimbra, pp. 81-94.
Ribeiro, António Sousa & Ribeiro, Margarida Calafate (2018), “A Past that Will Not Go Away. The Colonial War in Portuguese Postmemory”, Lusotopie, 17, 2, pp. 277-300, <https://doi.org/10.1163/17683084-12341722>.
Ribeiro, Margarida Calafate & Ribeiro, António Sousa (2013), “Os Netos que Salazar não teve: Guerra Colonial e memória de segunda geração”, Revista do Núcleo de Estudos de Literatura Portuguesa e Africana da UFF, 5, 11, pp. 25-36.
Rodrigues, Fátima da Cruz (2013), “Antigos combatentes africanos das Forças Armadas Portuguesas: a guerra colonial como território de (re)conciliação”, Tese de doutoramento em Sociologia (Pós-Colonialismos e Cidadania Global), Coimbra, Universidade de Coimbra, <https://estudogeral.sib.uc.pt/handle/10316/23328>.
Rodrigues, Inês Nascimento & Miguel Cardina (2023), “Who is the combatant?”, in Miguel Cardina (ed.), The Portuguese Colonial War and the African Liberation Struggles, 1st edition, London, Routledge, pp. 177-191, <https://doi.org/10.4324/9781003396925-12>.
Roque, Diogo (2019), “Prisioneiros na Índia - o quotidiano e a espera pelo regresso”, in Pedro Aires Oliveira (ed.), Prisioneiros de Guerras: Experiências de Cativeiro No Século XX, 1a edição, Lisboa, Tinta da China, pp. 247-262.
Rousso, Henry (1991), The Vichy syndrome: history and memory in France since 1944, Cambridge, Mass., Harvard Univ. Press.
Simine, Silke Arnold-de (2013), Mediating memory in the museum: trauma, empathy, nostalgia, Palgrave Macmillan memory studies, Houndmills, Basingstoke, Hampshire; New York, NY, Palgrave Macmillan.
Smith, Laurajane (2021), Emotional heritage: visitor engagement at museums and heritage sites, Abingdon, Oxon; New York, NY, Routledge.
Soler Ruda, Albert (2017), “‘Nam generation. Veteranos de Vietnam: Juventud, desigualdad social y cultura de la desmovilización en Estados Unidos”, El Futuro del Pasado, 8, pp. 121-146, <https://doi.org/10.14516/fdp.2017.008.001.004>.
Sousa, Pedro Marquês de (2021), Os números da guerra de África: Angola, Guiné, Moçambique: mortos, feridos, armas e combates, custos, desertores, 1a. edição. Não ficção. História, Lisboa, Guerra & Paz.
Tilden, Freeman (1977), Interpreting our heritage, 3d ed. Chapel Hill books, Chapel Hill, University of North Carolina Press.
Turner, Victor W. & Turner, Edith L. B. (1978), Image and pilgrimage in Christian culture: anthropological perspectives, Lectures on the history of religions, New York, Columbia University Press.
Uzzell, David & Ballantyne, Roy (1998), “Heritage that Hurts: Interpretation In A Post-Modern World”, in David Uzzell y Roy Ballantyne (eds.), Contemporary Issues in Heritage and Environmental Interpretation: Problems and Prospects, London, The Stationery Office, pp. 152-171.
Whitmarsh, Andrew (2001), “«We Will Remember Them» Memory and Commemoration in War Museums”, Journal of Conservation and Museum Studies, 7, 0, <https://doi.org/10.5334/jcms.7013>.
Winter, Jay (2000), “Forms of kinship and remembrance in the aftermath of the Great War”, in Jay Winter y Emmanuel Sivan (eds.), War and remembrance in the twentieth century, New Haven, Yale University Press, pp. 40-60.
Winter, Jay (2006), Remembering war: the Great War between memory and history in the twentieth century, New Haven, Yale University Press.
Publicades
Versions
- 10-02-2025 (2)
- 21-01-2025 (1)
Descàrregues
Drets d'autor (c) 2025 André Caiado Caiado

Aquesta obra està sota una llicència internacional Creative Commons Reconeixement 4.0.