El problema de la libertad natural en el Derecho Romano

Autores/as

  • Riccardo Cardilli Professore Ordinario di Istituzioni di Diritto Romano Università di Roma “Tor Vergata”

Resumen

El objetivo de este escrito es aclarar el significado jurídico de la afirmación del jurista romano Ulpiano (aprox. 170 d.C-228 d.C.), en el seno de una sociedad en la que se reconoció y se practicó ampliamente la esclavitud, según la cual utpote cum iure naturali omnes liberi nascerentur nec esset nota manumissio, cum servitus esset incognita (Ulp. l.1 inst. D. 1. 1.4). La investigación se centra en el ámbito de los problemas jurídicos en los que aparece el sintagma libertas naturalis con anterioridad a Ulpiano, poniendo especial atención en algunos textos de Gayo (siglo II d.C.), procedentes de sus obras Institutiones y Res cottidianae. La importancia de la libertad natural se plantea, tanto respecto de las formas de pérdida de la propiedad sobre los animales silvestres capturados, como respecto de las formas de extinción de la esclavitud surgida de la guerra. Esto implica una especial toma de consideración de la afirmación de Ulpiano, que surge de una discusión entre juristas, de la cual se extrae su particular opinión respecto al valor que se debe reconocer a la libertas naturalis de todos los seres humanos, en el ambito del ius naturale como modo de extinción de la esclavitud de guerra.

 

Palabras clave

Derecho Romano, Derecho Natural en el Derecho Romano, Libertad Natural.

Citas

ALBANESE, B., Le persone nel diritto privato romano (Palermo 1979) 28 ss.

BARON, J., Zur Lehre vom Erwerb und Verlust des Besitzes, in Jahrbücher für die Dogmatik des heutigen römischen und deutschen Privatrechts, 7 (1865) 38-165

BARTOSEK, M., Captivus, in BIDR. 57-58 (1953) 98 ss.

CATALANO, P., Diritto e persone. Studi su origine ed attualità del sistema romano (Torino 1990) I, 216 ss.

CATALANO, P., Diritto, soggetti, oggetti: un contributo alla pulizia concettuale sulla base di D. 1.1.12, in ‘Iuris vincula’. Studi in onore di M. Talamanca, II (Napoli 2000) 97 ss.

CARDILLI, R., Das römische Recht der Pandektistik und das römische Recht der Römer, in AA.VV., Wie pandektistisch war die Pandektistik ? Symposion 80. G. K. Luig, a cura di HAFERKAMP, H.-P.– REPGEN, T. (Tübingen 2017) 83 ss.

CRIFO, G., Semitae et vestigia libertatis, in Studi per G. Nicosia, I (Milano 2009) 47 ss.

CURSI, M.F., La struttura del ‘postliminium’ nella Repubblica e nel Principato (Napoli 1996) 117 e 334-335

CURSI, M.F., Captivitas’ e ‘capitis deminutio’. La posizione del ‘servus hostium’ tra ‘ius civile’ e ‘ius gentium’, in Iuris vincula. Studi in onore di M. Talamanca, II (Napoli 2001) 297 ss.

CURSI, M.F., Rec. a L. D’Amati, Civis ab hostibus captus, in Iura (2004-2005) 207 ss.

D’AMATI, L., Civis ab hostibus captus (Milano 2004)

D’AMATI, L., Servitus del civis ab hostibus captus. Ancora una riflessione, in Legal Roots 2 (2013) 321 ss.

DIDIER, PH., Les diveres conceptions du droit naturel a l’oeuvre dans la jurisprudence romaine de IIe et IIIe siecles, in SDHI. 47 (1981) 195 ss.

EXNER, A., Die Lehre vom Rechtserwerb durch Tradition nach österreichischem und gemeinem Recht (Wien 1867) 105-106

FERRETTI, P., ‘Animus possidere’. Studi su ‘animus’ e ‘possessio’ nel pensiero giurisprudenziale classico (Torino 2017) 31 ss.

GALLO, F., Studi sulla distinzione fra ‘res mancipi’ e ‘res nec mancipi’ (Torino 1958) 32 ss.

GUARINO, A., Elefanti che imbarazzano, in Pagine di diritto romano, II (Napoli 1993) 313 ss.

HORAK, F., Rationes decidendi. Entscheidungsbegründungen bei den älteren römischen Juristen bis Labeo (Innsbruck 1969) 151

LENEL, O., Palingenesia iuris civilis (Lipsiae 1886) II, 73

MANTOVANI, D., I giuristi, il retore e le api. Ius controversum e natura nella Declamatio maior XIII, in AA.VV., Testi e problemi del giusnaturalismo romano, a cura di SCHIAVONE A. - MANTOVANI D. (Pavia 2007) 323 ss.

MAROTTA, V., Iustitia, vera philosophia e natura. Una nota sulle Institutiones di Ulpiano, in AA.VV., Testi e problemi del giusnaturalismo romano, a cura di SCHIAVONE, A.–

MANTOVANI, D. (Pavia, 2007) 563-601

NICOSIA, G., Animalia quae collo dorsove domari solent, in Iura 18 (1967) 45 ss.

NICOSIA, G., ‘Servus hostium’ e ‘capitis deminutio’, in Index 39 (2011) 273 ss.

ONIDA, P.P., Studi sulla condizione degli animali non umani nel sistema giuridico romano (Torino 2002) 436-438

ONIDA, P.P., Prospettive romanistiche del diritto naturale (Napoli 2012) 83 ss.

PEROZZI, S., Se la relazione sulle opinioni dei Sabiniani e dei Proculiani in D. 41.1.7 §7 sia di Gaio, in Rendiconti Istituto Lombardo (Storia del diritto), XXIII (1890) 504

POLARA, G., Le ‘venationes’. Fenomeno economico e costruzione giuridica (Milano 1983) 111-112

QUADRATO, R., Hominum gratia, in Studi in onore R. Martini, 3 (Milano 2009) 273 ss.

ROMEO, S., L’appartenenza e l’alienazione in diritto romano. Tra giurisprudenza e prassi (Milano 2010) 103 ss.

SCHIAVONE, S., Ius. L’invenzione del diritto in Occidente (Torino 2005) 390 ss.

STOLFI, E., in FERRARY J.L.- SCHIAVONE A.– STOLFI, E., Quintus Mucius Scaevola Opera (Roma 2018) 300-301 n. 603.

TAFARO, S., Ius hominum causa constitutum. Un diritto a misura d’uomo (Napoli 2009)

TALAMANCA, M., L’antichità e i “diritti dell’uomo”, in AA.VV., Convenzione del Consiglio d’Europa per la protezione dei diritti umani e delle libertà fondamentali. In onore di P. Barile, Atti del Convegno Roma 16-17 novembre 2000 (Roma 2001) 41 ss.

TUTRONE, F., ‘Vox naturae’. The myth of Animal Nature in the Late Roman Republic, in AA.VV., Animals in Greek and Roman Religion and Myth (Cambridge-Newcastle 2016) 51-74

VOGEL, K.-H., Zur rechtlichen Behandlung der römischen Kriegsgewinne, in ZSS. 48 (1966) 394 ss.

VON SAVIGNY, F.K., Das Recht des Besitzes: eine civilistische Abhandlung, (Wien 1865) 342-343

Biografía del autor/a

Riccardo Cardilli, Professore Ordinario di Istituzioni di Diritto Romano Università di Roma “Tor Vergata”

Ordinario di Diritto Romano

Publicado

27-07-2019

Descargas