Darrere dels deixants: teories conspiratives sobre els «chemtrails» i obstrucció de l’acció climàtica

Autors/ores

Resum

Les teories de la conspiració sobre els chemtrails o deixants químics proliferen en l’entorn digital i semblen simptomàtiques d’un clima de sospita cap a les institucions científiques i polítiques en relació amb la geoenginyeria. Aquest article analitza, des d’un punt de vista teoricoanalític, com aquestes narratives poden estar impactant negativament en la presa de mesures contra el canvi climàtic en alinear-se amb l’«obstruccionisme climàtic». S’identifica una doble connexió: d’una banda, en les estratègies discursives i, de l’altra, en el comportament a les xarxes socials dels que fan  «activisme antichemtrails». En l’àmbit discursiu, es troben dos paral·lelismes amb les estratègies d’obstruccionisme «secundari» de les polítiques climàtiques: la redirecció de responsabilitat i el discurs de la rendició. En l’àmbit del comportament en línia, es detecta que els atacs al col·lectiu científic i a les institucions públiques contribueixen a l’obstaculització de la presa de mesures climàtiques. En general, es determina que les teories sobre els chemtrails afavoreixen l’«obstrucció terciària», relacionada amb les estructures socials que sostenen la paràlisi de l’acció climàtica.

Paraules clau

deixant químic, obstrucció climàtica, teories de la conspiració, desinformació, canvi climàtic

Referències

AEMET CORPORATIVA (@Aemet_Corpora) (18 de abril de 2023). AEMET en #RedesSociales: Las entendemos como un espacio de encuentro y cercanía con la sociedad, aficionados y profesionales. Compartimos nuestro trabajo y conocimiento [Publicado en X]. Recuperado de https://x.com/Aemet_Corpora/status/1648219308366114817

ALBRECHT, Glenn; SARTORE, Gina-Maree; CONNOR, Linda; HIGGINBOTHAM, Nick; FREEMAN, Sonia; KELLY, Brian; STAIN, Helen; TONNA, Anne y POLLARD, Georgia (2007). «Solastalgia: The Distress Caused by Environmental Change». Australasian Psychiatry, 15 (1), S95-S98. https://doi.org/10.1080/10398560701701288

ALMIRON, Núria y MORENO, José A. (2022). «Más allá del negacionismo del cambio climático: Retos conceptuales al comunicar la obstrucción de la acción climática». Ámbitos: Revista Internacional de Comunicación, 55, 9-23. https://doi.org/10.12795/Ambitos.2022.i55.01

ANGERMAIER, Mathias (2023). Analyzing the structure of conspiracy theories in Telegram chats to learn about how such theories rise, spread and possibly disappear. [Tesis doctoral] University of Graz.

APPADURAI, Arjun (1996). Modernity at Large: Cultural Dimensions of Globalization. Minneapolis: University of Minnesota Press.

BAKALAKI, Alexandra (2016). «Chemtrails, Crisis, and Loss in an Interconnected World». Visual Anthropology Review, 32 (1), 12-23. https://doi.org/10.1111/var.12089

BANTIMAROUDIS, Philemon (2016). «‘Chemtrails’ in the Sky: Toward a Group-mediated Delusion Theory». Studies in Media and Communication, 4 (2), 23-31. https://doi.org/10.11114/smc.v4i2.1719

BIRCHALL, Clare (2006). Knowledge Goes Pop: From Conspiracy Theory to Gossip. Oxford: Berg Publishers.

BUTTER, Michael (2020). The Nature of Conspiracy Theories. Cambridge: Polity.

BYFORD, Jovan (2011). Conspiracy Theories: A Critical Introduction. Londres: Palgrave Macmillan UK.

CABALLERO, Álvaro y VERIFICARTVE (5 de junio de 2024). «Matar al mensajero: El negacionismo pone en su diana a las comunicadoras del cambio climático». RTVE.es. Recuperado de https://www.rtve.es/noticias/20240605/matar-mensajero-negacionismo-diana-comunicadoras-cambio-climatico/16124615.shtml

CAIRNS, Rose (2016). «Climates of suspicion: ‘chemtrail’ conspiracy narratives and the international politics of geoengineering». The Geographical Journal, 182 (1), 70-84. https://doi.org/10.1111/geoj.12116

CAIRNS, Rose y STIRLING, Andy (2014). «‘Maintaining planetary systems’ or ‘concentrating global power?’: High stakes in contending framings of climate geoengineering». Global Environmental Change, 28, 25-38. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2014.04.005

CATTO, Rebecca (2024). «Creationism and climate skepticism: Power and public understandings of science in America». Cultural Studies of Science Education, 19, 15-22. https://doi.org/10.1007/s11422-023-10208-w

CLIFFORD, William K. (1886). «The Ethics of Belief». En: CLIFFORD, William K. Lectures and Essays. Nueva York: Macmillan and Co.

«Chemtrails». Búsqueda en España 2004-2024 (n. d.). Google Trends. Recuperado de https://trends.google.es/trends/explore?date=all&geo=ES&q=chemtrails&hl=es

COADY, David (2003). «Conspiracy Theories and Official Stories». International Journal of Applied Philosophy, 17 (2), 197-209. https://doi.org/10.5840/ijap200317210

COADY, David (2012). What to believe now: Applying epistemology to contemporary issues. Hoboken, NJ: Wiley-Blackwell.

CORBETT, Charles (2020). «Chemtrails and Solar Geoengineers: Governing Online Conspiracy Theory Misinformation». Missouri Law Review, 85 (3). Recuperado de https://scholarship.law.missouri.edu/mlr/vol85/iss3/5

DENTITH, Matthew R. X. (2016). «When Inferring to a Conspiracy might be the Best Explanation». Social Epistemology, 30 (5-6), 572-591. https://doi.org/10.1080/02691728.2016.1172362

DIONIS, María G. (9 de mayo de 2023). «Qué es la teoría de la conspiración de los ‘chemtrails’ y por qué no tiene ninguna base científica». Newtral. Recuperado de https://www.newtral.es/teoria-conspiracion-chemtrails/20230509/

DODEROVIĆ, Nikola (2023). «Audience-generated Feedback on Conspiratorial Content on Facebook and Reddit in Serbia». Media Studies and Applied Ethics, 4 (2), 55-71. https://doi.org/10.46630/msae.2.2023.05

EDWARDS, Guy; GELLERT, Paul K.; FARUQUE, Omar; HOCHSTETLER, Kathryn; MCELWEE, Pamela D.; KASWHAN, Prakash; MCKIE, Ruth E.; MILANI, Carlos; ROBERTS, Timmons y WALZ, Jonathan (2023). «Climate obstruction in the Global South: Future research trajectories». PLOS Climate, 2 (7), e0000241. https://doi.org/10.1371/journal.pclm.0000241

EFEVERDE (3 de mayo de 2024). «“Avalancha” de mensajes de odio en redes en “oleada negacionista” climática». EFEverde. Recuperado de https://efeverde.com/avalancha-mensajes-odio-negacionismo-climatico/

EKBERG, Kristoffer; FORCHTNER, Bernhard; HULTMAN, Martin y JYLHÄ, Kirsti M. (2023). Climate obstruction: How denial, delay and inaction are heating the planet. Nueva York: Routledge, Taylor y Francis Group.

ENDERS, Adam; FARHART, Christina; MILLER, Joanne; USCINSKI, Joseph; SAUNDERS, Kyle y DROCHON, Hugo (2023a). «Are Republicans and Conservatives More Likely to Believe Conspiracy Theories?». Political Behavior, 45 (4), 2001-2024. https://doi.org/10.1007/s11109-022-09812-3

ENDERS, Adam; USCINSKI, Joseph; SEELIG, Michelle; KLOFSTAD, Casey; WUCHTY, Stefan; FUNCHION, John; MURTHI, Manohar; PREMARATNE, Kamal y STOLER, Justin (2023b). «The Relationship between Social Media Use and Beliefs in Conspiracy Theories and Misinformation». Political Behavior, 45 (2), 781-804. https://doi.org/10.1007/s11109-021-09734-6

FLORIDI, Luciano (2015). The Onlife Manifesto: Being Human in a Hyperconnected Era. Nueva York: Springer.

FORCHTNER, Bernhard (2019). «Climate change and the far right». WIREs Climate Change, 10 (5), e604. https://doi.org/10.1002/wcc.604

FROST-ARNOLD, Karen (2023). Who Should We Be Online?: A Social Epistemology for the Internet. Oxford: Oxford University Press.

GEOENGINEERING WATCH (2013). How To Get Involved. Recuperado de https://www.geoengineeringwatch.org/how-to-get-involved/

HARDING, Susan y STEWART, Kathleen (2020). «9 Anxieties of Influence: Conspiracy Theory and Therapeutic Culture in Millennial America». En: WEST, Harry G. y SANDERS, Todd (eds.). Transparency and Conspiracy: Ethnographies of Suspicion in the New World Order. Durham, NC: Duke University Press, 258-286.

HERRERA, Elena (2023). «La Fiscalía entierra centenares de denuncias sobre el bulo de los ‘chemtrails’: ‘Son simplemente nubes de hielo’». elDiario.es. Recuperado de https://www.eldiario.es/politica/fiscalia-entierra-centenares-denuncias-bulo-chemtrails-son-simplemente-nubes-hielo_1_10189384.html

HOFSTADTER, Richard (1996). The Paranoid Style in American Politics: And Other Essays. Cambridge, MA: Harvard University Press.

HULME, Mike (2008). «The Conquering of Climate: Discourses of Fear and Their Dissolution». The Geographical Journal, 174 (1), 5-16. Recuperado de https://www.jstor.org/stable/30139401

INTERGOVERNMENTAL PANEL ON CLIMATE CHANGE (IPCC) (2022). The evidence is clear: The time for action is now. We can halve emissions by 2030. Recuperado de https://www.ipcc.ch/2022/04/04/ipcc-ar6-wgiii-pressrelease/

KEELEY, Brian L. (1999). «Of Conspiracy Theories». The Journal of Philosophy, 96 (3), 109. https://doi.org/10.2307/2564659

LAMB, William F.; MATTIOLI, Giulio; LEVI, Sebastian; ROBERTS, Timmons; CAPSTICK, Stuart; CREUTZIG, Felix; MINX, Jan C.; MÜLLER-HANSEN, Finn; CULHANE, Trevor y STEINBERGER, Julia K. (2020). «Discourses of climate delay». Global Sustainability, 3. https://doi.org/10.1017/sus.2020.13

LEWANDOWSKY, Stephan y COOK, John (2020). The Conspiracy Theory Handbook. Recuperado de http://sks.to/conspiracy

MANIATES, Michael F. (2001). «Individualization: Plant a Tree, Buy a Bike, Save the World?». Global Environmental Politics, 1 (3), 31-52. https://doi.org/10.1162/152638001316881395

MASON, Sharon E. (2020). «Climate Science Denial as Willful Hermeneutical Ignorance». Social Epistemology, 34 (5), 469-477. https://doi.org/10.1080/02691728.2020.1739167

MORENO OLMEDA, Teresa (2022). «Del negacionismo climático al obstruccionismo: el argumentario de la inacción y su amplificación en YouTube». Dilemata. Revista Internacional de Éticas Aplicadas, 38, 119-134. Recuperado de https://www.dilemata.net/revista/index.php/dilemata/article/view/412000489/813

MORENO OLMEDA, Teresa (2023). «Negacionismo (del cambio climático)». Glosario Speak4Nature - Interdisciplinary Approaches on Ecological Justice. Recuperado de https://www.speak4nature.eu/glossary/negacionismo-del-cambio-climatico/

MORENO OLMEDA, Teresa (2024). «Mapas del tiempo y “un verano normal” formas de construcción de ignorancia en Internet». En: ÁLVAREZ RIVAS, David; FERNÁNDEZ REYES, Rogelio y JIMÉNEZ GÓMEZ, Isidro (eds.). Comunicar soluciones ante el cambio climático. Madrid: Dykinson.

NAPOLITANO, M. Giulia y REUTER, Kevin (2021). «What is a Conspiracy Theory?». Erkenntnis, 88 (5), 2035-2062. https://doi.org/10.1007/s10670-021-00441-6

ORESKES, Naomi y CONWAY, Erik M. (2018). Mercaderes de la duda: Cómo un puñado de científicos ocultaron la verdad sobre el calentamiento global. Madrid: Capitán Swing.

PARK, Chang Sup; LIU, Qian y KAYE, Barbara K. (2021). «Analysis of Ageism, Sexism, and Ableism in User Comments on YouTube Videos About Climate Activist Greta Thunberg». Social Media + Society, 7 (3). https://doi.org/10.1177/20563051211036059

PICHEL, José (2023). «‘Chemtrails’ en el Congreso: Por qué la teoría de la conspiración más loca está en auge». El Confidencial. Recuperado de https://www.elconfidencial.com/tecnologia/ciencia/2023-05-05/chemtrails-congreso-auge-teoria-conspiracion_3622419/

PIPES, Daniel (1997). Conspiracy: How the paranoid style flourishes and where it comes from. Nueva York: Free Press.

PLITZ, Rick (2008). «The Denial Machine». Index on Censorship, 37 (4), 72-81. https://doi.org/10.1080/03064220802561366

PONGIGLIONE, Francesca y MARTINI, Carlo (2022). «Climate Change and Culpable Ignorance: The Case of Pseudoscience». Social Epistemology, 36 (4), 425-435. https://doi.org/10.1080/02691728.2022.2052994

POPPER, Karl R. (2011). The open society and its enemies. Nueva York: Routledge.

RAFFIO, Valentina; MORENO, Isabel y PAVÉS, Verónica (2024). Manifiesto contra el auge del negacionismo climático, la polarización y el odio en redes sociales. Recuperado de https://sites.google.com/view/manifiestocontraelnegacionismo/home

RÄIKKÄ, Juha (2018). «Conspiracies and Conspiracy Theories: An Introduction». Argumenta, 3 (2), 205-216. https://doi.org/10.23811/51.arg2017.rai

RODRÍGUEZ-PASCUAL, Iván; GUALDA, Estrella; MORALES-MARENTE, Elena y PALACIOS-GÁLVEZ, M. Soledad (2021). «¿Está asociado el uso de redes sociales digitales a las teorías de la conspiración?: Evidencias en el contexto de la sociedad andaluza». Revista Española de Investigaciones Sociológicas, 173, 101-120. https://doi.org/10.5477/cis/reis.173.101

ROMERO RECHE, Alejandro (2023). Sociología de las teorías de la conspiración. Madrid: Síntesis.

SHEARER, Christine; WEST, Mick; CALDEIRA, Ken y DAVIS, Steven J. (2016). «Quantifying expert consensus against the existence of a secret, large-scale atmospheric spraying program». Environmental Research Letters, 11 (8), 084011. https://doi.org/10.1088/1748-9326/11/8/084011

SOUKUP, Charles (2008). «9/11 Conspiracy Theories on the World Wide Web: Digital Rhetoric and Alternative Epistemology». Journal of Literacy and Technology, 9 (3).

SUNSTEIN, Cass R. y VERMEULE, Adrian (2008). «Conspiracy Theories». Harvard Public Law Working Paper, 08-03. https://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1084585

THOMAS, William (2004). Chemtrails Confirmed. Carson City, NV: Bridger House Publishers.

TINGLEY, Dustin y WAGNER, Gernot (2017). «Solar geoengineering and the chemtrails conspiracy on social media». Palgrave Communications, 3 (1), 12. https://doi.org/10.1057/s41599-017-0014-3

TORCELLO, Lawrence (2016). «The Ethics of Belief, Cognition, and Climate Change Pseudoskepticism: Implications for Public Discourse». Topics in Cognitive Science, 8 (1), 19-48. https://doi.org/10.1111/tops.12179

TREMOSA I BALCELLS, Ramon (2015). Pregunta con solicitud de respuesta escrita E-007937-15 a la Comisión Europea: Método de geoingeniería militar llamado Chemtrail para cambiar el clima. Riesgos medioambientales y sanitarios y razones comerciales para participar en políticas climáticas | E-007937/2015. Recuperado de https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-8-2015-007937_ES.html

VAN PROOIJEN, Jan-Willem; WAHRING, Iris; MAUSOLF, Laura; MULAS, Nicole y SHWAN, Shayda (2023). «Just Dead, Not Alive: Reconsidering Belief in Contradictory Conspiracy Theories». Psychological Science, 34 (6), 670-682. https://doi.org/10.1177/09567976231158570

VAN RENSBURG, Willem (2015). «Climate Change Scepticism: A Conceptual Re-Evaluation». SAGE Open, 5 (2), 1-13. https://doi.org/10.1177/2158244015579723

VICENTE TORRICO, David; HERNANDO LERA, Marta y GONZÁLEZ PUENTE, Víctor (2024). «El obstruccionismo climático en redes sociales: Desinformación y ataques contra las voces de la ciencia». ZER: Revista de Estudios de Comunicación – Komunikazio Ikasketen Aldizkaria, 29 (56), 173-199. https://doi.org/10.1387/zer.25929

VICIOSA, Mario (9 de mayo de 2023). «‘Chemtrails’: Cómo la radio nocturna pudo viralizar una falsa conspiración tras la Guerra Fría». Newtral. Recuperado de https://www.newtral.es/chemtrails-radio-nocturna-viralizar-origen-falsa-conspiracion/20230509/

WOOD, Michael J.; DOUGLAS, Karen M. y SUTTON, Robbie M. (2012). «Dead and Alive: Beliefs in Contradictory Conspiracy Theories». Social Psychological and Personality Science, 3 (6), 767-773. https://doi.org/10.1177/1948550611434786

XIAO, Sijia; CHESHIRE, Coye y BRUCKMAN, Amy (2021). «Sensemaking and the Chemtrail Conspiracy on the Internet: Insights from Believers and Ex-believers». Proceedings of the ACM on Human-Computer Interaction, 5 (CSCW2), 1-28. https://doi.org/10.1145/3479598

Biografia de l'autor/a

Teresa Moreno Olmeda, Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Instituto de Filosofía

Teresa Moreno Olmeda actualment fa el doctorat en Humanitats a l’Institut de Filosofia del Consell Superior d’Investigacions Científiques i a la Universitat Carlos III de Madrid amb un contracte predoctoral FPU. Anteriorment va ser investigadora JAE-Intro a l’IFS-CSIC (2020-2021) i va estar contractada per al projecte RESPONTRUST – Uncertainty, trust and responsibility. Keys to counteracting disinformation, infodemic and conspiranoia during the COVID19 pandemic, finançat per la Unió Europea. Va estudiar el doble grau de Periodisme i Humanitats a la Universitat Carlos III i el màster de Teoria i Crítica de la Cultura a la mateixa universitat.

Publicades

2024-10-29

Com citar

Moreno Olmeda, T. (2024). Darrere dels deixants: teories conspiratives sobre els «chemtrails» i obstrucció de l’acció climàtica. Enrahonar. An International Journal of Theoretical and Practical Reason, 73, 195–218. https://doi.org/10.5565/rev/enrahonar.1579

Descàrregues

Les dades de descàrrega encara no estan disponibles.

Funding data