El concepte de figura en el pensament de Jean-François Lyotard: art, política i ontologia
Resum
Malgrat la rellevància que va guanyar el pensament de Jean-François Lyotard amb la publicació de La condition postmoderne (1979), només un petit nombre de publicacions acadèmiques han abordat les seves primeres propostes en el camp de l’estètica. Aquest article pretén contribuir a la tasca d’esmenar tal error. Per fer-ho, es proposa una aproximació general i sistemàtica als seus primers usos del concepte de figura, començant pels seus precedents i influències i concloent amb l’afirmació que l’estètica de Lyotard no exposa una mera filosofia de les arts o una filosofia de la percepció, sinó una autèntica ontologia. Per facilitar la comprensió d’aquesta qüestió, s’abordaran alguns dels seus conceptes més complexos, com el de figura-matriu, i es faran petites aproximacions a la producció d’artistes com Joan Fontcuberta i Peter Tscherkassky, l’obra dels quals explicita el tema central d’aquest article: la poètica, la política i l’ontologia de la figura.
Paraules clau
psicoanàlisi, postestructuralisme, postmodernitat, matriu, Orfeu, fantasmaReferències
ARASSE, Daniel (2008). El detalle: Para una historia cercana de la pintura. Madrid: Abada.
AUERBACH, Eric (1998). Figura. Traducción de Yolanda García y Julio Pardos. Madrid: Trotta.
BAMFORD, Kiff (2012). Lyotard and the ‘figural’ in Performance, Art and Writing. Londres: Bloomsbury.
BAMFORD, Kiff (2017). Jean-François Lyotard. Londres: Reaktion.
BARTHES, Roland (1980). Le Chambre claire: Note sur la photographie. París: Gallimard.
BENNINGTON, George (1988). Lyotard: Writing the Event. Manchester: Manchester University Press.
BIRNBAUM, Daniel y WALLENSTEIN, Sven-Olov (2019). Spacing Philosophy: Lyotard and the idea of the Exhibition. Berlín: Sternberg.
BLANCHOT, Maurice (1955). L’Espace littéraire. París: Gallimard.
BRENEZ, Nicole (1998). De la figure en général et du corps en particulier: L’invention figurative au cinéma. París: DeBoeck Université.
BROECKMANN, Andreas y HUI, Yuk (eds.) (2015). 30 Years after Les Immatériaux: Art, Science & Theory. Lüneburg: Meson Press.
CABELLO PADIAL, Gabriel (2013). «Figura: Para acercar la historia del arte a la antropología». Sans Soleil, V (1), 6-17.
CARBONE, Mauro (2013). «La déformation en tant que príncipe de déreprésentation: Le Cézanne des philosophes français». Nouvelle revue d’esthétique, XII (2), 201-210.
DELEUZE, Gilles (2002). Francis Bacon: Logique de la Sensation. París: Seuil.
DELEUZE, Gilles (2003). Spinoza: Philosophie pratique. París: Minuit.
DELEUZE, Gilles y GUATTARI, Félix (1972). L’Anti-Oedipe: Capitalisme et schizophrénie, 1. París: Minuit.
DELEUZE, Gilles y GUATTARI, Félix (1980). Mille plateaux: Capitalisme et schizophrénie, 2. París: Minuit.
DIDI-HUBERMAN, Georges (2000). Devant le temps: Histoire de l’art et anachronisme des images. París: Minuit.
DUBOIS, Philippe (1998). «La Tempête et la matière-temps ou le Sublime et le Figural dans l’ouvre de Jean Epstein». En: AUMONT, Jacques (ed.). Jean Epstein: Cinéaste, poète, philosophe. París: Cinémathèque française.
DURAFOUR, Jean-Michel (2009). Jean-François Lyotard: Questions au cinéma. París: PUF.
EHRENZWEIG, Anton (1953). The Psychoanalyse of Artistic Vision and Hearing. Londres: Routledge.
EHRENZWEIG, Anton (1964). «The Undifferenciated Matrix of Artistic Imagination». The Psychoanalytic Study of Society, III, 373-398.
EHRENZWEIG, Anton (1971). The Hidden Order of Art: A Study in the Pyschology of Artistic Imaginatio. Berkeley: University of California Press. Versión francesa: L’Ordre cache de l’art: Essai sur la psychologie de l’imagination artistique. París: Gallimard, 1974.
ENAUDEAU, Corinne y FRUTEAU DE LACLOS, Frédéric (eds.) (2017). Lyotard et le langage. París: Klincksieck.
ENAUDEAU, Corinne; NORDMANN, Jean-François; SALANSKIS, Jean-Michel y WORMS, Frédéric (eds.) (2008). Les transformateurs Lyotard. París: Sens & Tonka.
ENAUDEAU, Michel y COBLENCE, Françoise (eds.) (2014). Lyotard et les arts. París: Klincksieck.
FRANCASTEL, Pierre (1967). La Figure et le lieu. París: Gallimard.
FREUD, Sigmund (2020). La interpretación de los sueños. Madrid: Akal.
GALLO, Francesca (2008). Les Immatériaux: Un percorso di Jean-François Lyotard nell’arte contemporanea. Roma: Aracne.
GUALANDI, Alberto (1999). Lyotard. París: Les Belles Lettres.
IONESCU, Vlad (2014). «The spectrum of the figural: Aesthetics in the eyes of Jean-François Lyotard». Art History Supplement, IV (1), 46-72.
JAY, Martin (1993). Downcast Eyes: The Denigration of Vision in Twenieth-Century French Thought. Oakland: University of California Press.
JONES, Graham y WOODWARD, Ashley (2017). Acinemas: Lyotard’s Philosophy of Film. Edimburgo: Edinburgh University Press.
LACAN, Jacques (1973). Les quatre concepts fondamentaux de la psychanalyse: Le Séminaire livre XI. Editado por Jacques-Alain Miller. París: Seuil.
LYOTARD, Jean-François (1947). «L’indifférence comme notion éthique, diplôme d’études supérieures de philosophie». Documento inédito disponible en la Biliothèque littéraire Jacques Doucet (JFL 389). París.
LYOTARD, Jean-François (1964-1967). «Structure et Histoire». Conjunto de documentos y notas manuscritas de la primera tesis de Lyotard. Documento inédito disponible en la Biliothèque littéraire Jacques Doucet (JFL 395-JFL 400). París.
LYOTARD, Jean-François (1968). «Le travail du rêve ne pensé pas». Revue d’Esthétique, XXI (1), 26-61.
LYOTARD, Jean-François (1970). «Par-delà la représentation, dans: Anton Ehrenzweig, L’ordre caché de l’art». Conjunto de documentos, cartas y notas manuscritas del prólogo que Lyotard realizó a la edición francesa del libro The Hidden Order of Art. Documento inédito disponible en la Biliothèque littéraire Jacques Doucet (JFL 247). París.
LYOTARD, Jean-François (1971). «Psychanalyse et peinture». En: VV. AA. Encyclopedia Universalis XI. París: Encyclopedia Universalis, 745-750.
LYOTARD, Jean-François (1973a). Dérive à partir de Marx et Freud. París: Union Générale d’Éditions.
LYOTARD, Jean-François (1973b). Des dispositifs pulsionnels. París: Union Générale d’Éditions.
LYOTARD, Jean-François (1974). Économie libidinale. París: Minuit.
LYOTARD, Jean-François (1977). Rudiments païens : genre dissertatif. París: Union Générale d’Éditions.
LYOTARD, Jean-François (1979). La Condition postmoderne. París: Minuit.
LYOTARD, Jean-François (1986). L’enthousiasme: La critique kantienne de l’histoire. París: Galilée.
LYOTARD, Jean-François (2013). Écrits sur l’art contemporain et les artistes. Editado en seis volúmenes por Herman Parret. Lovaina: Leuven University Press.
LYOTARD, Jean-François (2017). Discours, figure. París: Klincksieck (original de 1971).
MALPAS, Simon (2002). Jean-François Lyotard. Nueva York: Routledge.
MASOTTA LIJTMAER, Cloe (2019). La pantalla erógena: Variaciones de lo figural en el cine de Gunvor Nelson, Stephen Dwoskin, Andrés Duque y Philippe Grandrieux. Tesis doctoral dirigida por Francesc Xavier Benavente Burian y Juan Antonio Suárez Sánchez. Universitat Pompeu Fabra.
MAURON, Charles (1963). Des métaphores obsédantes au mythe personnel: Introduction à la psychocritique. París: Corti.
MERLEAU-PONTY, Maurice (1945). Phénoménologie de la Perception. París: Gallimard.
MERLEAU-PONTY, Maurice (1988). Le Visible et l’invisible. París: Gallimard.
MOXEY, Keith (2013). Visual Time: The Image in History. Durham: Duke University Press.
OÑATE Y ZUBÍA, Teresa (2007). «Entrevista con Jean-François Lyotard (París, 13/12/1986)». A Parte Rei: Revista de Filosofía, 49, 1-10.
READINGS, Bill (1991). Introducing Lyotard: Art and Politics. Londres: Routledge.
SIM, Stuart (1995). Jean-François Lyotard. Nueva York: Prentice Hall/Harvester Wheatsheaf.
SPINOZA, Baruch (1988). Correspondencia. Madrid: Alianza.
VANCHERI, Luc (2011). Les pensées figurales de l’image. París: Armand Colin.
VILAR, Gerard (2019). Jean-François Lyotard: Estètica i política. Barcelona: Gedisa.
WILLIAMS, James (1998). Lyotard: Towards a Postmodern Philosophy. Cambridge: Polity Press.
WUNDERLICH, Antonia (2008). Der Philosoph im Museum: Die Ausstellung „Les Immatériaux“ von Jean-François Lyotard. Bielefeld: Transcript.
Publicades
Descàrregues
Drets d'autor (c) 2022 Sergio Meijide Casas

Aquesta obra està sota una llicència internacional Creative Commons Reconeixement 4.0.