Una sorpresa en Passat: els orígens històrics del català anar-passat
Resum
El desenvolupament del verb de moviment go en un temps verbal de futur es un procés de gramaticalització comú des d’un punt de vista comparatiu. En canvi, es inesperat que en català la perifrasis amb el verb go+infinitiu adquireixi un sentit de temps passat. Segons Detges (2004) el procés de gramaticalització del passat perifràstic va començar amb un significat incoatiu, llavors va passar a ser usat per ressaltar o destacar esdeveniments i finalment va adquirir el significat de passat. Nosaltres comparem les dades del Corpus informatitzat del Català antic amb el sicilià modern, on s’usa una perifrasi del verb go amb una funció molt semblant a la del català antic com a eina per a ressaltar esdeveniments. La comparació així confirma l’ús de ressaltament però no aporta cap prova d’un origen en un ús incoatiu. Davant d’aquests fets, proposem que la gramaticalització de moviment a ressalt no requereix una etapa intermèdia d’incoatiu. Més aviat, creiem que aquesta gramaticalització resulta d’una implicatura modal de sorpresa que estava associada a la construcció. En efecte, la funció de go de ressaltar esdeveniments com a sorprenents o destacables es pot comprendre com a un moviment que s’allunya de les expectatives del parlant. En aquest ús, la perifrasi catalana va ser emprada per a presentar esdeveniments sorprenents del passat. Un cop perdut aquest significat addicional de sorpresa, la referencia al passat es va generalitzar més enllà d’aquesta implicatura.
Paraules clau
gramaticalització, mirativitat, verb de moviment, perfet de passat, català antic, siciliàReferències
Acedo-Matellán, Víctor & Mateu, Jaume. 2013. Satellite-framed Latin vs. verb-framed Romance: A syntactic approach. Probus 25(2): 227-265.
Arnaiz, Alfredo & Camacho, José. 1999. A topic auxiliary in Spanish. In Gutiérrez-Rexach, Javier & Martínez Gil, Fernando (eds.). Advances in Hispanic Linguistics: Papers from the 2nd Hispanic Linguistics Symposium, Volume 2, 317-331. Boston: Cascadilla Press.
Badia, Antoni María. 1950. Regles de esquivar vocables o mots grossers o pagesívols: Unas normas del siglo XV sobre pureza de la lengua catalana. Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona 23: 132-152.
Bianchi, Valentina, Bocci, Guliano & Cruschina, Silvio. 2016. Focus fronting, unexpectedness, and evaluative implicatures. Semantics and Pragmatics 9(3): 1-54.
Bybee, Joan L. 2002. Cognitive processes in grammaticalization. In Tomasello, Michael (ed.). The New Psychology of Language, Volume II, 145-167. New Jersey: Lawrence Erlbaum.
Bybee, Joan, Perkins, Revere & Pagliuca, William. 1994. The Evolution of Grammar: Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World. Chicago: University of Chicago Press.
Carden, Guy & Pesetsky, David. 1977. Double-verb constructions, markedness, and a fake coordination. Papers from the thirteenth regional meeting of the Chicago Linguistic Society 13: 82-92.
Cardinaletti, Anna & Giusti, Giuliana. 2001.‘Semi-lexical’ motion verbs in Romance and Germanic. In Corver, Norbert & Riemsdijk, Henk van (eds.). Semi-lexical Categories. The Function of Content Words and the Content of Function Words, 371-414. Berlin: De Gruyter.
Cardinaletti, Anna & Giusti, Giuliana. 2003. Motion verbs as functional heads. In Tortora, Christina (ed.). The Syntax of Italian Dialects, 31-49. Oxford & New York: Oxford University Press.
Colón, Germà. 1978a. El perfet perifràstic català «va + infinitiu». In Colón, Germà (ed.). La llengua catalana en els seus textos, Volume II, 119-130. Barcelona: Curial.
Colón, Germà. 1978b. Sobre el perfet perifràstic «vado + infinitiu», en català, en provençal i en francès. In Colón, Germà (ed.). La llengua catalana en els seus textos, Volume II, 131-174. Barcelona: Curial.
Cruschina, Silvio. 2013. Beyond the stem and inflectional morphology: An irregular pattern at the level of periphrasis. In Cruschina, Silvio, Maiden, Martin & Smith, John Charles (eds.). The Boundaries of Pure Morphology: Diachronic and Synchronic Perspectives, 262-283. Oxford & New York: Oxford University Press.
Cruschina, Silvio. 2018. The ‘go for’ construction in Sicilian. In D’Alessandro, Roberta & Pescarini, Diego (eds.). Advances in Italian Dialectology: Sketches of Italo-Romance Grammars, 292-320. Leiden: Brill.
Cruschina, Silvio. 2022a. Gone unexpectedly: Pseudo-coordination and the expression of surprise in Sicilian. In Di Caro, Vincenzo Nicolò, Giusti, Giuliana & Ross, Daniel (eds.). Pseudo-coordination and Multiple Agreement Constructions, 129-148. Amsterdam: John Benjamins.
Cruschina, Silvio. 2022b. Periphrases and irregular paradigms in Italo-Romance. In Ledgeway, Adam, Smith, John Charles & Vincent, Nigel (eds.). Periphrasis and Inflexion in Diachrony: A View from Romance, 169-189. Oxford: Oxford University Press.
Cruschina, Silvio & Bianchi, Valentina. 2021. Mirative implicatures at the syntax-semantics interface: A surprising association and an unexpected move. In Trotzke, Andreas & Villalba, Xavier (eds.). Expressive Meaning Across Linguistic Levels and Frameworks, 86-107. Oxford: Oxford University Press.
Cruschina, Silvio & Calabrese, Andrea. 2021. Fifty shades of grammaticalization: Motion verb constructions in southern Italian dialects. In Hinzelin, Marc-Olivier, Pomino, Natascha & Remberger, Eva-Maria (eds.). Formal Approaches to Romance Morphosyntax: Linking Variation to Theory [Linguistische Arbeiten], 145-198. Berlin: De Gruyter.
Dalrymple, Mary & Vincent, Nigel. 2015. The go to Construction. Manuscript. University of Oxford & The University of Manchester.
De Vos, Mark. 2005. The Syntax of Verbal Pseudo-coordination in English and Afrikaans. LOT Dissertation Series 114. Utrecht: LOT.
Detges, Ulrich. 2004. How cognitive is grammaticalization? The history of the Catalan perfet perifràstic. In Fischer, Olga, Norde, Muriel & Perridon, Harry (eds.). Up and Down the Cline: The Nature of Grammaticalization, 211-227. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
Di Caro, Vincenzo Nicolò. 2019a. Multiple Agreement Constructions in Southern Italo-Romance. The Syntax of Sicilian Pseudo-coordination. PhD dissertation. Ca’Foscari University of Venice.
Di Caro, Vincenzo Nicolò. 2019b. The inflected construction in the dialects of Sicily: parameters of microvariation. In Cruschina, Silvio, Ledgeway, Adam & Remberger, Eva-Maria (eds.). Italian Dialectology at the Interfaces, 63-78. Amsterdam: John Benjamins.
Eckardt, Regine. 2006. Meaning Change in Grammaticalization: An Inquiry into Semantic Reanalysis. Oxford: Oxford University Press.
Fabra, Pompeu. 1891. Ensayo de gramática de catalán moderno. Barcelona: Alta Fulla.
Hansen, Maj-Britt Mosegaard & Waltereit, Richard. 2009. On the role of generalized conversational implicature in semantic change. Proceedings from the Annual Meeting of the Chicago Linguistic Society 42(1): 33-45.
Hopper, Paul J. & Traugott, Elisabeth Closs [1993]. 2003. Gramaticalization. Cambridge: Cambridge University Press.
Jacobs, Bart. 2011. Present and historical perspectives on the Catalan go-past. Zeitschrift für Katalanistik 24: 227-255.
Josefsson, Gunlög. 2014. Pseudocoordination in Swedish with gå ‘go’ and the “surprise effect”. Working Papers in Scandinavian Syntax 94: 26-50.
Juge, Matthew. 2006. Morphological factors in the grammaticalization of the Catalan “go” past. Diachronica 23(2): 313-339.
Ledgeway, Adam. 2016. From coordination to subordination: the grammaticalization of progressive and andative aspect in the dialects of Salento. In Pratas, Fernanda, Pereira, Sandra & Pinto, Clara (eds.). Coordination and Subordination: Form and Meaning. Selected Papers from CSI Lisbon 2014, 157-184. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.
Leone, Alfonso. 1995. Profilo di sintassi siciliana. Palermo: Centro di studi filologici e linguistici siciliani.
Levinson, Stephen. 2000. Presumptive Meanings: The Theory of Generalized Conversational Implicature. Cambridge, MA: MIT Press.
Meyer-Lübke, Wilhelm. 1899. Grammatik der Romanischen Sprachen, Volume III: Romanische Syntax. Leipzig: Reisland.
Nagy, Katalin. 2010. The pragmatics of grammaticalization. The role of implicatures in semantic change. Journal of Historical Pragmatics 11(1): 67-95.
Pérez Saldanya, Manuel. 1998. Del llatí al català: Morfosintaxi verbal històrica. València: Publicacions de la Universitat de València.
Pérez Saldanya, Manuel & Hualde, José Ignacio. 2003. On the origin and evolution of the Catalan periphrastic preterit. In Pusch, Claus D. & Wesch, Andreas (eds.). Verbalperiphrasen in den (ibero-)romanischen Sprachen, 47-60. Hamburg: Helmut Buske.
Potts, Christopher. 2005. The Logic of Conventional Implicatures. Oxford: Oxford University Press.
Ross, Daniel. 2016. Going to Surprise: the grammaticalization of itive as mirative. In Woźny, Jacek (ed.). Online Proceedings of Cognitive Linguistics in Wrocław Web Conference. Wrocław: Polish Cognitive Linguistics Association & University of Wrocław.
Sansò, Andrea & Giacalone Ramat, Anna. 2016. Deictic motion verbs as passive auxiliaries: the case of italian andare ‘go’(and venire ‘come’). Transactions of the Philological Society 114(1): 1-24.
Segura-Llopes, Carles. 2012. El passat perifràstic en català antic: Una revisió a partir d’estudi de corpus. IVITRA 2: 118-147.
Squartini, Mario. 1998. Verbal Periphrases in Romance: Aspect, Actionality, and Grammaticalization. Berlin: De Gruyter.
Steinkrüger, Patrick. 1999. Das katalanische perfet perifràstic – ein ehemaliger Evidential? In Kailuweit, Rolf & Radatz, Hans-Ingo (eds.). Katalanisch: Sprachwissenschaft und Sprachkultur, 219-235. Frankfurt am Main: Vervuert.
Tellier, Christine. 2015. French expressive motion verbs as functional heads. Probus 27(1): 157-192.
Traugott, Elizabeth Closs. 1999. The role of pragmatics in semantic change. In Verschueren, Jef (ed.). Pragmatics in 1998: Selected Papers from the 6th International Pragmatics Conference, Volume II, 93-102. Antwerp: International Pragmatics Association.
Traugott, Elizabeth Closs. 2003. Constructions in grammaticalization. In Joseph, Brian D. & Janda, Richard D. (eds.). The Handbook of Historical Linguistics, 624-647. Oxford: Blackwell.
Traugott, Elizabeth Closs & Dasher, Richard. 2002. Regularity in Semantic Change. Cambridge: Cambridge University Press.
Wheeler, Max. 2018. Stages in the grammaticalization of the periphrastic preterite va- + infinitive in Catalan and Occitan. Paper given at the 46th Romance Linguistics Seminar. Cambridge Trinity Hall 5-6 January 2018.
Wiklund, Anna-Lena. 2009. In search of the force of dependent verb second: A note on Swedish. Working Papers in Scandinavian Syntax 83: 27-36.
Publicades
Com citar
Descàrregues
Drets d'autor (c) 2022 Silvio Cruschina, Anna Kocher

Aquesta obra està sota una llicència internacional Creative Commons Reconeixement-NoComercial 4.0.